Wat begon met een hashtag ‘regen’ (MeToo) is inmiddels een kolkende stroom van meldingen over seksueel grensoverschrijdend gedrag geworden. Dagelijks horen we over nieuwe ‘gevallen’, waarbij publieke figuren hard worden veroordeeld. Maar het vindt ook buiten de publieke spotlights plaats. Niemand komt er zomaar meer mee weg. Zelfs niet met terugwerkende kracht. En laten we hopen dat er ook een preventieve werking vanuit gaat.
Grensoverschrijdend gedrag is voortdurend in het nieuws. Het houdt ons enorm bezig want het raakt ons gevoel van rechtvaardigheid. In de kern gaat het over eerlijkheid van groepen, van organisaties, van individuen. Het gaat over hoe betrouwbaar je bent in interactie, over je aan je woord houden, over of je eerlijk bent als er iets verdeeld moet worden, zeker als je ongezien kunt ‘valsspelen’.
Experiment
Even een bekend voorbeeld: in een experiment beantwoorden de deelnemers vragen en krijgen een beloning voor elk goed antwoord. Aan het einde van het experiment geeft de docent de juiste antwoorden en de deelnemers kijken hun eigen vragen na. Om de beloning te krijgen hoeven de deelnemers alleen aan de docent te vertellen hoeveel vragen ze goed hadden. Het formulier met hun antwoorden mogen ze weggooien. Wat de onderzoekers vonden is wat een grote hoeveelheid onderzoeken laat zien: als mensen op deze wijze ongemerkt een voordeel kunnen behalen, doen ze dat. De meerderheid loog dan ook over hoeveel vragen ze goed hadden. Breng mensen in de juiste situatie, en velen worden voorspelbaar minder eerlijk.
“Integriteit is het juiste doen. Ook als niemand kijkt.“
Waar ligt de grens bij ‘vals spelen’?
Mensen die hoog op integriteit scoren, liegen zelfs niet in zo’n experiment. Mensen die laag op integriteit scoren zullen er sowieso voordeel voor zichzelf uit halen. Maar daar zit van alles tussenin. Die grote middengroep is het lastigst en tegelijkertijd het meest relevant. Want zij zijn meer geneigd om af te stemmen en te reageren op de situatie en omstandigheden.
Code of conduct
Die grote groep is in principe wel geneigd om te doen wat wordt beloond en te laten wat wordt bestraft. Maar het gaat ook om impliciete regels. Misschien wel juist! Fijn dus dat veel organisaties een ‘code of conduct’ hebben opgesteld (of daar nu ‘luidruchtig’ mee bezig zijn) over wat wel en niet moreel verantwoord is. Die hóór je ook te hebben en als het klopt met de Bedoeling, dan is het goed. Maar wie leest dat om 8.00 uur ’s ochtends voordat het werk begint? Het blijft een papieren intentie: mooi op zondag, maar lastiger op maandag want dan nemen de ongeschreven regels het vaak weer over.
Wie is de baas?
Zeker als er sprake is van misbruik binnen -en van- machtsverhoudingen, zijn we aan beide kanten van die as kwetsbaar.
Maar laten we niet vergeten dat álle vormen van grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik onacceptabel zijn, ontmaskert en voorkomen dienen te worden. Denk maar aan wat er bij de Belastingdienst allemaal mis is gegaan met de Toeslagenaffaire als gevolg.
Wat zijn dan grenzen?
Van wie zijn de grenzen? Wie bepaalt of iets (on)acceptabel is? We kunnen met zijn allen wel vinden dat je niet mag stelen, maar als een organisatiecultuur vooral over winst maken gaat, kán dat ook de vorm van stelen aannemen. Denk bijvoorbeeld aan de woekerwinsten die banken maakten vlak voor de financiële crisis, ten koste van klanten. Binnen de bank cultuur was het geen stelen. Het was ‘slim zakendoen’.
Grijs gebied
De organisatiecultuur en -structuur heeft een belangrijke invloed op grensoverschrijdend gedrag. Als het misgaat ben je er niet door de ‘rotte appel’ te verwijderen. Het gaat om aandacht voor de hele ‘mand’. Inclusief de leiders.
Integriteit is zwart-wit. Je kunt immers niet een beetje integer zijn. Het is dan ook oppassen geblazen als het ‘grijze gebied’ betreden wordt, als mensen elkaar niet bij de les houden. Als er te weinig leidinggevende rolmodellen zijn of als leidinggevenden onvoldoende tegenspraak krijgen of dulden, dat slecht hebben georganiseerd.
Integriteit is tegelijkertijd veelkleurig. We denken niet allemaal op dezelfde manier en we hebben ook allemaal zo ons eigen beeld bij wat we zóuden doen in een bepaalde situatie.
Hoe werk je aan een integere cultuur?
Integriteit is hoe dan ook afhankelijk van de aandacht die het krijgt. Een code of conduct is daarbij onmisbaar. Maar het is nooit af. Op een dagelijks niveau moet je samen blijven kijken naar de veranderingen, de dynamiek, de ontwikkelingen. Het sterft, of wordt ‘grijs’, als het geen gespreksonderwerp is en in de onderstroom verdwijnt. Of, en dat gebeurt helaas veel: het wordt een ‘papieren tijger’. Iets om hooguit in dispuut naar te verwijzen of om als controling tool te gebruiken. Wat je dan krijgt is dat mensen uit angst voor ‘straf’ zullen handelen of niet-handelen.
Het management voorop
Ook het management kan zich niet onbetuigd laten. Stel jezelf kwetsbaar op. Deel je eigen dilemma’s en geef het goede voorbeeld. Het Amerikaanse staffing Agency Robert Half deed in 2016 al onderzoek onder 3000 professionals naar de belangrijkste eigenschappen in een leider. Respondenten konden kiezen uit: toegankelijkheid, samenwerken, competitiegerichtheid, besluitvaardigheid, rechtvaardigheid, integriteit, strategisch denken en transparantie. Als het gaat om leiderschap lijkt er maar één eigenschap echt van belang. Het overgrote deel koos voor integriteit. Dat zal anno 2022 alleen maar toegenomen zijn.
Van iedereen
Als je een integere cultuur nastreeft, werkt repressie niet. Intrinsieke motivatie werkt wel, vanuit een doorleefd begrijpen wat het belang is. Dat houdt in dat je samen in gesprek bent over wat integer handelen is binnen de gegeven context en dat de psychologische veiligheid goed is. En beperk dat niet tot 1 x per jaar, maar doe het dagelijks. Impliciet en expliciet. 1 op 1 en in breder verband. Maak er, vanuit de Bedoeling, een kernwaarde van die dagelijks getoetst en gevoed wordt, ongeacht de branche waarbinnen de organisatie opereert.
Integriteitstheater
Integriteitsvraagstukken en daarmee compliance, lenen zich bij uitstek voor theatrale interventies omdat we hiermee een gedeelde beleving creëren waarin dilemma’s en veel voorkomende casuïstiek herkenbaar neergezet worden. Via de acteurs wordt het gesprek met elkaar gevoerd over de beleving en het belang van compliance en integriteit. Het is bij meerdere opdrachtgevers een zeer effectieve (en geliefde) manier gebleken om het gesprek op gang te brengen.
Integriteitstheater
Ben je er dan?
Je bent in ieder geval onderweg. Daarna moet je het samen verder brengen. Dat kan door trainingen over het échte gesprek, elkaar aanspreken op non-compliance en grensoverschrijdend gedrag, door ons leiderschapsprogramma waarin leiders hun eigen integriteit en rol met elkaar bespreken. Van daaruit kan gekeken worden naar de inrichting van integriteitsbeleid en processen. Klopt het allemaal met wat we dènken dat we doen als het over integriteit en grensoverschrijdend gedrag gaat? En dat jaarlijks herijken want de uitdagingen (en verleidingen) blijven groot.
Wil je meer weten? Download dan hieronder onze brochure over het aanbod van Making Sense Together met betrekking tot grensoverschrijdend gedrag. Of vraag een gratis SPARSESSIE aan. We denken graag met je mee.
